نشست علمی تخصصی موضوع شناسی مسجد عصر امروز با همکاری مرکز رسیدگی به امور مساجد در سالن جلسات مؤسسه موضوع شناسی احکام فقهی برگزار شد.
در این نشست علمی، حجت‌الاسلام مهدی اعلائی پژوهشگر موضوع شناسی مسجد به ارائه تحقیق و حجج اسلام والمسلمین تقی قرائتی رییس مرکز رسیدگی به امور مساجدو محمد سعید جواهری معاون علمی پژوهشی مؤسسه موضوع شناسی احکام فقهی به نقد و بررسی مباحث مربوطه پرداختند.
حجت‌الاسلام محمد کیانی در ابتدای این نشست اظهار داشت: از جمله موضوعاتی که جزء نمادهای مذهبی دین اسلام محسوب می‌شود، مسجد است.
وی افزود: احکام شرعی فراوانی در ارتباط با مسجد وارد شده و از همین رو، مؤسسه موضوع شناسی احکام فقهی با همکاری مرکز رسیدگی به امور مساجد به بررسی این موضوع مهم پرداخته است.
حجت‌الاسلام اعلایی: اتخاذ مسجد نیازی به خواندن عقد ندارد
در ادامه نشست، حجت‌الاسلام اعلایی پژوهشگر حوزه علمیه قم به ارائه پژوهش خود پرداخت و گفت: تاکنون علمای بزرگ مطالب بسیاری در ارتباط با موضوع مسجد بیان فرموده‌اند اما هیچ بحث مسستقل و چارچوب بندی شده‌ای در کتاب فقها و علما وجود ندارد.
پژوهشگر موضوع شناسی مسجد ادامه داد: در پروژه موضوع شناسی مسجد نخست به ماهیت مسجد و شرایط تحقق احکام مسجد پرداخته شده است؛ بنابراین در بخشی از این پروژه کلیات و مفاهیم، همچنین حقیقت شرعیه یا عرفیه مسجد بررسی شده است.
حجت‌الاسلام اعلایی با اشاره به ماهیت مسجد افزود: برای تحقق ماهیت مسجد قیودی وجود دارد که از جمله می‌توان به «اتخاذ»، «محلی برای عبادت خداوند» و «لزوم عمومیت» اشاره کرد.
وی خاطرنشان کرد: بسیاری از استفتائات مربوط به مسجد به بحث ماهیت آن باز می‌گردد؛ در برخی از موارد، مسجد خروج تخصصی از مورد مدنظر دارد و اصلا قابلیت مسجد شدن را ندارد اما در برخی دیگر از موارد، ماهیت و مفهوم مسجد صدق می‌کند اما به صورت تخصیصی از عبارت مسجد خارج می‌شود.
این پژوهشگر حوزه علمیه قم با بیان این‌که مسجد حقیقت شرعیه نیست، ابراز کرد: پیش از اسلام مکان‌هایی به نام مسجد در عرف مردم وجود داشته است اما شارع مقدس، چارچوب‌هایی را برای تحقق مسجد بیان کرده‌اند.
وی یادآور شد: نخست باید ماهیت مسجد را بر یک مکان صادق دانست و سپس شرایط تحقق مصادیق را لحاظ کرد؛ یکی از شروط تحقق مسجد، نماز خواندن مسلمانان در مکانی است که ماهیتهً قابلیت مسجد شدن داشته باشد.
حجت‌الاسلام اعلایی تأکید کرد: مکانی که مسجد می‌شود، تنها آن مقداری است که پیش از مسجد شدن، ملک شخصی بوده است؛ بنابراین نجس شدن دیوارهای اطراف که جزء ملک مسجد محسوب نمی‌شود، اشکال شرعی ندارد.
وی اظهار داشت: اتخاذ مکانی برای مسجد، نیازی به خواندن عقد ندارد؛ بنابراین همین که شخص اراده مسجد شدن مکانی را داشته باشد، و در آن مکان مسلمانی به عبادت خداوند بپردازد، آن مکان مسجد به حساب می‌آید.
حجت‌الاسلام والمسلمین جواهری: آیا اتخاذ مسجد دارای قید تأبید است؟
حجت‌الاسلام والمسلمین محمد سعید جواهری معاون علمی پژوهشی مؤسسه موضوع شناسی احکام فقهی با طرح سؤالاتی، بررسی مباحثی در خصوص موضوع شناسی مسجد را حائز اهمیت دانست.
وی ابراز کرد: زمانی که ماهیت یک مبحث مطرح می‌شود، باید جامع افراد و مانع اغیار باشد؛ بنابراین باید معلوم شود که مسجد چیست؟ تا این‌که بخواهد عنوان اتخاذ مکانی به عنوان مسجد شود.
معاون علمی پژوهشی مؤسسه موضوع شناسی احکام فقهی تأکید کرد: این‌که مکانی برای عبادت خداوند همچون تلاوت قرآن کریم وضع شود اما عنوان مسجد نداشته باشد، با قید اتخاذ و عبادت مسلمانان دارای ماهیت مسجد می‌شود؛ در حالی که باید قیدی برای خروج از مسجد داشته باشد.
حجت‌الاسلام والمسلمین جواهری بیان کرد: باید بررسی کرد که قید تأبید به معنای الی الابد در مسجد جاری است یا خیر؟ و اگر این قید موضوعیت دارد، هر مکانی به تناسب وضعیت خودش دارای این قید می‌شود یا تنها زمین که تا ابد باقی می‌ماند، می‌تواند مسجد شود؟
حجت‌الاسلام والمسلمین قرائتی: قیود و شرایط مسجد دارای ابهامات زیادی است.
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین تقی قرائتی رئیس مرکز رسیدگی به امور مساجددر بخشی از این نشست اظهار داشت: در موضوع مسجد هیچ کتاب خاص و مستقلی وجود ندارد اما این موضوع فروع بسیاری را شامل می‌شود و در بسیاری از ابواب فقهی مطرح می‌شود.
وی ادامه داد: قیود و شرایط مسجد به قدری دچار ابهام است که صاحب جواهر می‌فرمایند این حدود قابل احصاء نیست؛ پروژه انجام شده از لحاظ موضوع قابل قدردانی است اما نواقصی هم دارد.
حجت‌الاسلام والمسلمین قرائتی ابراز کرد: کلمه مسجد قبل از تاریخ اسلام وجود داشته است و حتی آیه مسجد الاقصی زمانی نازل شد که آن مکان کلیسا بود اما هیچ مبنا، کتاب و مسندی در ارتباط با ماهیت مسجد وجود ندارد.
وی افزود: تمامی مراجع حدود مسجد بودن یک واحد در آپارتمان را قبول دارند اما کسی با مبنای دقیق آن آشنا نیست زیرا بالا و پایین چنین واحدی لوله فاضلاب رد شده است.
رییس مرکز رسیدگی به امور مساجدخاطرنشان کرد: باید بررسی کرد که لزوم بیان کردن اسم خدا برای تحقق عنوان مسجد شامل چه نوعی از ذکرالله می‌شود.
وی یادآور شد: همچنین لازم است که بررسی شود، مسجد چه اشتراکاتی با سایر بیوت الله قبل از اسلام و پس از اسلام دارد؟؛ و نیز این‌که دفاع از مسجد تا چه اندازه واجب و لازم است؟
حجت‌الاسلام اعلایی: قید عبادات برای اتخاذ به معنای عبادت خاصه و اقامه نماز است.
در پایان، حجت‌الاسلام اعلایی پژوهشگر حوزه علمیه قم پاسخ‌هایی را به سؤالات و مباحث مطرح شده بیان کرد و در بخشی از بیانات خود اظهار داشت: کسی که مکانی را برای عبادت خداوند قرار می‌دهد، به شرط این‌که در آن مکان نماز خوانده شود، مسجد می‌شود؛ بنابراین قید عبادت برای اتخاذ به معنای عبادت خاصه و اقامه نماز است.
وی همچنین گفت: قید تأبید در اتخاذ مسجد جاری است اما به نظر می‌رسد که این ابدیت به اعتبار مکان‌های مختلف باشد؛ یعنی اتخاذ یک قطعه زمین به عنوان مسجد دارای ابدیت همیشگی است اما اتخاذ مکانی همچون کشتی به عنوان مسجد تنها تا زمانی دارای قید تأبید است که آن کشتی خراب نشده باشد.
